LATİN HARFLERİ KIRIM TATARLARI İÇİN NE ANLAMA GELİYOR

Nail AYTAR

Kırım Tatarları Kırım Hanlığı döneminde Osmanlıca dediğimiz Arap hurufatı ile yazı dilini kullanmış ve yüzyıllarca bu harflerle hem devlet yazışmalarını hem de edebi eserlerini vermiştir. Bu hurufatı seçmesinin en önemli sebebi ise Kırım Hanlığı ile Osmanlı devleti arasındaki yakın ilişkiler olmuştur. Yani olayın tarihi, siyasi, iktisadi yönü bunu gerektirmiştir. Rus işgalinden ve ilhakından sonra ise Arap harfleriyle birlikte Kiril harfleri de kullanılmaya başlanmış Rus devlet kurumları iktisadi, idari ve kültürel ilişkiler bunu bir bakıma mecbur kılmıştır. Kırım Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinin başlarında ise bir dönem Latin hurufatını esas alan bir alfabe kullanıldıysa da zaman içerisinde SSCB’nin siyasi-kültürel hedefleri Kırım Tatarlarının da tüm diğer milletler gibi Kiril harflerine geçmesini mecbur kılmıştır.

Kırım Tatarları 18 Mayıs 1944 tarihinde sürgüne gönderilmiş Kırım MSSC lağv edilmişti. Sürgüne gönderildikleri yerlerde ise bulundukları ülkenin kullandığı Kiril harflerini kullanmak zorunda kalmışlardı. SSCB’nin politikası her millet için ayrı alfabe kullandırarak aynı kökenli dilleri birbirinden ayırmak ortak noktalarını en aza indirmek prensibi olduğu için Özbekistan’daki Kırım Tatarı ayrı, Azerbaycan’daki Kırım Tatarı ise daha farklı Kiril harflerini kullandılar. Zaten ortak bir edebi dil ve yazım imkânı bulmaları ancak 1954 yılında yayınlanmasına müsaade edilen Lenin Bayrağı gazetesinin yayınlanmaya başlaması ile imkânlı hale gelmişti. Lenin Bayrağı SSCB politikaları doğrultusunda Kiril harfleri ile Kırım Tatarca yayın yapıyordu. Bu dönemin ilk edebi dergisi-yayını ise gene 1950 yıllarda Taşkent’te yayınlanmaya başlayan Yıldız Dergisi oldu. Yıldız Dergisi de Kiril harfleri ile Kırım Tatarca edebi yayın yapıyordu. Bu iki yayın Kırım Tatarca eser ve yazı verebilmenin yegâne platformları oldu. Bu iki yayın sayesinde Kırım Tatar yazar ve şairler yetişti, ürün verebildi. Sürgün şartlarında Kırım Tatarcanın yok olmamasını bu dönemde bu iki yayına borçluyuz desek hiçte abartmış olmayız.

1989 yılında Vatan’a dönüşün gerçekleşmeye başlaması ile yeni bir siyasi ve kültürel ikliminde temeli atıldı. 1991 yılında toplanan 2. Kırım Tatar Qurultayı Milli Marş olarak “Ant Etkenmeni”, bayrak olarak “Tarak Tamgalı Gökbayrağı” Milli bayrağımız olarak belirlediği toplantıda Latin esaslı Kırım Tatar alfabesine geçilmesi prensip kararını da almıştı. Kırım Tatar dil ve edebi âlimlerinin tespit ettiği 31 harfli alfabe “Kırım Tatar Alfabesi” olarak belirlendi. Kabul edilen Kırım Tatar alfabesi 29 harfli Türk Alfabesine “Q-q” ve Ñ-ñ” harflerinin eklenmesi ile oluşturulmuştur. Bu alfabe Kırım Tatar Milli Meclisinin temel politikalarından birisi olarak kısmen uygulanmaya çalışıldıysa da bazı aksaklık ve eksiklikler bugüne kadar devam etti. Bazı çevreler Kırım Tatar alfabesinde “X-x” ve “W-w” harflerinin ses olarak olmasından dolayı mutlaka eklenmesi gerektiği söylemekte ve kullanmaktadırlar.

2. Qurultay’ın üzerinden 22 yıla yaklaşan süre geçmesine rağmen Latin harflerine geçememenin pek çok sebebi var. Öncelikle Kırım Tatarlarının Milli Devleti olmaması okullarda, devlet dairelerinde ve bulundukları her türlü ortamda baskın kültür olan Kiril harfli Rusça’nın etkisini yok edememesidir. Bu ortamda resmi ve eğitim dili olmayan bir dilin bile yaşaması çok zorken 2-3 nesildir kullanılan Kiril harflerini bırakıp Latin harflerine geçmeleri ciddi bir çalışma gerektirir. Kiril veya Latin hurufatı olsun bir diğerini öğrenmek belki 1-2 saatlik bir çalışma ile yapılabilir ama bir dili farklı harflerle yazıp sesleri doğru ifade edebilmek çokta kolay bir iş değildir. Özellikle Kiril harflerinin Rusça ses özelliklerine göre yazılması ve aynı ses özelliklerini Kırım Tatarca yazarken ve konuşurken de kullanılması dilin bozulmasının ve yanlış ifade edilmesinin en büyük sebebidir. Gençler arasında aksansız Kırım Tatarca konuşabilenlere rastlamak nerdeyse imkânsız hale gelmiştir. Yazarken de bırakın sade vatandaşı üniversite hocaları, siyasetçiler ve Kırım Tatar entelektüellerinde bile pek çok Kiril harflerinden kaynaklanan yazım hataları görülmektedir. Örneğin “lakin” sözcüğü istisnasız “lyakin” olarak yazılmaktadır. Bu tip yanlış yazım hataları genellikle e-yü harflerinin kullanımında ortaya çıkmaktadır.

Kırımdaki bazı Kırım Tatar çevrelerinde KTMM kararlarına muhalefetle birlikte Latin harfli alfabeye karşı çıkanlarda var. Bunlardan birisi 3.Kırım Tatar Halk Şurasında konuşan Tavriya Üniversitesi Kırım Tatar Dili hocalarından Lemara Selendili'nin bir sözü çok ilgimi çekti. Kırım Tatar diline uygun olmayan Latin harfli alfabeye karşı olduklarını ifade etti. Bir Kırım Tatar dil hocası olarak Kırım Tatar diline Kiril harflerinin uygun, Latin harflerinin ise uygun olmadığı iddiası siyasi bir iddia olmaktan öteye geçemez. Nitekim Kiril harflerini kabul etmek demek aynı zamanda Rus kültür ve siyasi hegemonyasını kabul etmekle aynı anlama gelmektedir.

Kırım Tatarlarının bugünkü durumuna baktığımız zaman Vatan Kırım’da yaşayan 300 bin civarındaki vatandaşımızdan çok daha fazlasının her ne kadar asimile olmanın son durağında beklese de sayısı milyonlarla ifade edilen diaspora Kırım Tatarlarını göz ardı etmemek gerekir. Vatanla her türlü sosyo-ekonomik, kültürel, siyasi bağ kuran diaspora aynı zamanda Kırım’ın geleceğini etkileyen bir rol oynayacaktır. Bu iki kitle arasında ki bağı koparmanın ilk şartı da birbirlerini anlamalarını engelleyecek dil ve kültürel bozulmadır. Bu işin farkında olan kesimler boş durmayarak çok güzel çalışmaktadırlar. Sonuç olarak Latin harfli alfabeye geçmek Kırım Tatarlarının sade dil meselesi değil aynı zamanda geleceklerini de ilgilendiren siyasi bir meseleleridir.