“KIRIMTATAR DİLİ: LATİN ALFABESİNE GEÇİŞ PROBLEMLERİ” KONULU İLMÎ AMELÎ KONFERANSIN KARARLARI

FB

"Kırım Tatar Dili: Latin Alfabesine Geçiş Problemleri" Konulu İlmi Ameli Konferansın Kararları  , Mayıs-Haziran (1992) 

20 HAZİRAN 1992 Akmescit/KIRIM

Yüzyıllar süresince gelişmekte olan Kırım Tatar dili, edebiyat ve kültürü son 50 yıl döneminde kendi ömrünün en facialı çağlarını, çeşitli ya­saklamalar, sınırlamalar, ruhî baskılar dönemini geçirmiştir. Bu dönemde millet kendi millî okulundan mahrum kaldı, dili fakirleşti. Biz, aradan 50 yıl geçtikten sonra, ancak şimdi Dil Konferansımızı toplayabilmiş bulunuyoruz.

Kırım Tatar dili, edebiyatı ve millî eğitim sahalarındaki bildirileri dinledikten sonra konferans aşağıdaki kararlara varmıştır:

1. Kırım Tatar yazısını Latin alfabesine geçirme maksada uygundur. Yazının Latin alfabesine geçirilmesi Kırım Tatar milletine:

a) Dünyada yaşayan nüfusun yarısından fazlasının Latin alfabesini kullanmakta olduğu göz önüne alınarak, milletlerarası ilişkileri genişletmek,

b) Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Tataristan, Karakalpakistan, Başkurdistan Türklerinin de Latin alfabesine geçmeye hazırlanmakta oldukları dikkate alınarak, onlarla ve Türkiye Cumhuriyeti ile sıkı işbirliğinde bulunmak,

c) Kırım Tatar dilini değişik sahalarda kullanmada çağdaş tekniği başarı ve kazanımlardan semerelice yararlanmak imkânlarını sağlar.

2. Kırım Tatar Latin alfabesinin son varyantını ve imlâ kurullarını oluşturmak için bir komisyon meydana getirmeli. Alfabenin son var­yantı 1992 senesinin sonuna kadar oluşturularak, tasdik için teslim edilmeli. Dilbilgisi uzmanlarına Kırım Tatar imlâsının projesini hazırlama ve imlâ kılavuzunu tertip etme havale olunmalı. Komis­yon Bağımsız Devletler Topluluğu cumhuriyetlerindeki Türk millet­lerinin alfabelerini ıslâh etme üzerine yeniden meydana getirilmekte olan uluslararası komite ile ve Türkiyeli uzmanlarla sıkı ilişkilerde çalışmaya borçlandırılıyor.

3. Kırım Tatar Millî Meclisi bünyesinde önde gelen uzmanlardan düzenlenmiş Kırım Tatar Terminoloji Komisyonu'nu meydana getirerek, erkânını tasdiklemeli. Komisyonun esas görevleri olarak aşağıdakiler tespit edilmeli:

a) Bilim dalları terim sözlükleri tertip etme,

b) Terimler bankasını meydana getirme

c) Terimlerden yararlanmayı nezaret etme.

Kırım Tatar coğrafi adlarını oluşturma, eskiden kalan coğrafi adları yeniden iade ve Kırım Tatar diline has adlarım düzenleme amaçları ile Terminoloji Komisyonu bünyesinde Onomastik grubunu oluşturmalı.

4. Kırım Bakanlar Şûrası'na - M.V. Frunze Akmescit Devlet Üniversitesi'nin adını, gelecek sene yıldönümü kaydolunacak Bekir Vahapoğlu Çobanzade adına değiştirmek hususunda müracaatta bu­lunmalı.

5. Ukrayna İlimler Akademisi'ne Kırım'da Kırım Tatar Dili, Ede­biyatı ve Tarihi Enstitüsü'nü tesis etme önerisiyle müracaatta bu­lunmalı.

Hali hazırda, milletin epeyce bir kısmının artık vatana döndüğü ve burada millî kültürü kalkındırma yönünde ağır bir süreç başladığı bu za­manda Kırım Tatar edebiyatının ve bütün edebiyatçıların yükümlülükleri âşağıdakilerden ibarettir:

1. Anayurdumuzda doğacak yeni nesil yazarların ortaya çıkmalarına kadar millî, edebî gelenekleri daha da büyük gayretle korumalı ve geliştirmeli.

2. Sağ kalmak, anayurt toprağında kökleşmek uğrunda savaşmakta bulunan milletin ruhi ihtiyaçlarını karşılayacak eserleri yarata­rak bu ağır dönemde milleti gerek ruhî, gerek manevî cihetlerden desteklemeli.

3. Edebiyata genç kuvvetlerin celbi için bütün imkânlardan yararlan­malı.

4. Millî yayıncılığı yoluna koymak için bütün çareleri görmeli, yayıncılığın maddi ve teknik temellerini pekiştirmeli ve genişletmeli.

5. Edebiyatı anayurt toprağında ve dışarıda propaganda etmeli, bu propaganda için insanların edebiyattan, ana dilin güzellik ve zen­ginliğinden yararlanmalarını sağlamak için mümkün olan bütün araç ve değişik şekillerden faydalanmalı, ana dilde okuyanların ve edebiyat meraklılarının çevresini genişletmeli. Kırım Tatar ede­biyatı klasiklerinin altın haznesini milletin istifadesine sunmalı ve böylelikle okurların zorlukları hafiflenmeli.

Millî eğitim konusu ile bağlı bildirileri dinledikten ve tartışmalardan sonra konferans şu kararlara varmıştır:

1. Kırım Tatar millî eğitiminin konsepsiyonunu hazırlamak zaruridir. Bunun için çalışma komisyonu düzenlemek, gösterilmiş vesikaların hazırlanmasını 1992 senesinin Kasım ayına kadar sağlamalıdır.

2. Kırım Bakanlar Şûrası'nın Sürgün Olunan Halklar Komitesi Kay­naklar Şubesine, yerli meclislerin ilgili bölümleriyle birlikte Kırım Tatarlarının toplu yaşamakta oldukları yerlerde okul öncesi eğitim kurumlarını ve millî mekteplerini inşa ve hizmete sokmaya ilişkin somut ve gerçek programın hazırlanması tavsiye ediliyor.

3. Üstün yetenekli çocukların Cumhuriyet Millî Lisesi'nde ve değişik millî okullarda çalışacak öğretmenleri hazırlamak için Kırım Pe­dagoji Enstitüsü açmak maksada uygundur.

4. Sürgün Olunan Halklar işleri Komitesi'ne ve Kırım Bakanlar Şûrası'nın Millî Eğitim idaresine millî orta okullarda Kırım Tatar dilinde fen bilgisi ders kitapları hazırlanması ve basılması için ge­reken araçları ayırmak, bu amaçla da Öğretmenleri Mesleki Eğitim Enstitüsü bünyesindeki Araştırmalar Laboratuarının kadrolarının sayısını arttırmayı gözde tutmak tavsiye ediliyor.

5. Meclis'in ilgili bölümlerine Kırım Cumhuriyeti Millî Eğitim Yönetimi ile birlikte Ukrayna Millî Eğitim Bakanlığı'na müracaat ederek, Ukrayna, Kırım ve dış devletlerdeki yüksekokulların master öğrenimleri ve doktora öğrenimleri araçlarıyla yüksek nitelikli ilim ve pedagoji millî kadroları planlı bir tarzda hazırlama mese­lesine karar almayı tavsiye ediyor.

6. Kırım Bakanlar Şûrası'na Kırım Tatarlarından olan yüksek nite­likli uzmanlar, bilim adamları, yüksek ve orta özel okullarına öğretmenler, hükümdeki kanunlar mucibi işyeri ve konutla sağlanmalarına yardım göstermek ricayla müracaat ediyor.

7. Kitlesel iletişim araçlarına ve yerli meclislerin ilgili bölüklerine aydınlatma, milli okutma ve eğitim kavramlarını yayınlama işlerini etkinleştirmeyi tavsiye ediyor.

Konferansa katılanlar şu kanıttadırlar. Kırım Tatar diline, onun yazısı ve terminolojisine adanmış konferanslar her yıl geçirilmeliler.

Konferansın aldığı kararlar Ukrayna Cumhuriyeti Yüksek Şûrası ve Kırım-Tatar Milli Meclisi tarafından onaylanmalıdır.